Amerykański a europejski system sądownictwa

Amerykański system sądownictwa doskonale znany jest europejskiemu społeczeństwu z uwagi na jego częste występowanie w filmach czy też serialach. Wielu wydaje się on lepszy czy też bardziej sprawiedliwi, inni zdecydowanie bardziej preferują system, który znamy z naszej polskiej codzienności. Czym w istocie amerykański system (nazywany common law) od systemu europejskiego? Skąd się owe różnice wzięły?

Common law – system anglosaski

Sądowniczy system common law to ogólna nazwa dla systemu przyjętego w krajach anglosaskich, a więc przede wszystkim w Wielkiej Brytanii oraz Stanach Zjednoczonych. Oznacza przede wszystkim bardzo kazuistyczne (indywidualne) podejście do każdej sprawy. To, jaka kara zostanie orzeczona, jest w dużej mierze wynikiem podejścia samego sędziego, który ocenia szczególne okoliczności. Dużą wagę przykłada się również do precedensu, a więc do wyroków, które padły wcześniej w sprawach podobnych. Cały system jest zdecydowanie bardziej elastyczny od tego europejskiego, nie ma sztywnych ram, jest natomiast zdecydowanie większy wpływ oceny ławy przysięgłych i sędziego.

Dla wielu jest to bardziej sprawiedliwe, niektórzy wskazują jednak, że może to prowadzić do skrajnie różnego potraktowanie ludzi, którzy zawinili podobnymi czynami. System europejski opiera się bowiem o ściśle spisane prawo w długich, nierzadko trudnych do zrozumienia kodeksach. Nie ma to tyle „uroku”, co amerykańskie, teatralne wręcz rozprawy sądowe – może jednak w pewnych okolicznościach działać sprawniej. Nie da się jednak ukryć, że Amerykanie są bardzo dumni ze swojego systemu i z pewnością nie zmieniliby go na żaden inny. Sędziowie są traktowani za oceanem z wielką estymą, czego niestety brakuje w polskich warunkach. Nie ma zwyczaju powszechnego kwestionowania kompetencji sędziów, dla wielu Amerykanów wyroki są wręcz święte. Doskonale wpływa to na autorytet sądu, a przede wszystkim na wiarę obywateli w system, w który wierzą.

Ława przysięgła – co to jest?

W wielu amerykańskich sprawach konieczne jest powołanie specjalnego organu – ławy przysięgłych. Organizuje się ją specjalnie na potrzeby konkretnej sprawy. Jest to gremium złożone ze zwykłych obywateli, niezależnie od ich zawodu czy wykształcenia – wymogiem jest nieposzlakowana opinia. Kiedy zostanie się wezwanym do udziału w ławie przysięgłych, można liczyć na zwolnienie z pracy w dzień rozprawy. Dla wielu Amerykanów jest to obywatelski obowiązek i wszelkie próby wyłgania się od niego oceniane są raczej negatywnie przez społeczeństwo.

Ława przysięgłych decyduje większością głosów o winie oskarżonego. Jeżeli uzna ona, że oskarżony jest istotnie winny zarzucanego mu czynu, sędzia prowadzący rozprawę wyznacza mu karę. W przeciwnym wypadku, oskarżony wychodzi z sądu wolny. Samo funkcjonowanie tego systemu motywowane jest tym ażeby na proces sądzenia winowajców miały istotny wpływ zwykli obywatele.